„Na czarno”, bez umowy i ubezpieczenia. Tak pracuje młodzież w Polsce

Choć formalne zatrudnienie osób w wieku 15-19 lat w Polsce obejmuje zaledwie 4-5 proc. tej grupy, to realna skala aktywności zawodowej młodzieży jest znacznie większa. Z badania Warsaw Enterprise Institute wynika, że aż 45 proc. dorosłych Polaków zaczęło pracować jeszcze przed ukończeniem 18. roku życia - najczęściej bez żadnej umowy. Tymczasem warunki dotyczące pracy osób niepełnoletnich są ściśle określone.

fot. BearFotos / / Shutterstock

Aż 45 proc. dorosłych Polaków pracuje przed ukończeniem 18. roku życia - wynika z badania Warsaw Enterprise Institute, zrealizowanego przez Maison & Partners. Najczęściej pierwsze zatrudnienie - głównie sezonowe, ma miejsce między 15. a 16. rokiem życia, częściej na wsiach i w małych miejscowościach (54 proc.) niż w miastach (41 proc.). Co ciekawe, odsetek młodych ludzi podejmujących dorywczą pracę od 30 lat utrzymuje się na podobnym poziomie - ok. 50 proc.

Tymczasem dane Eurostatu wskazują, że w Polsce tylko 4-5 proc. osób w wieku od 15 do 19 lat ma formalne zatrudnienie. Wynika to z faktu, że większość tych aktywności odbywa się w szarej strefie, bez zawierania umowy. Aż 70 proc. badanych mających doświadczenie zawodowe przed osiągnięciem pełnoletniości przyznaje, że pracowało bez żadnych formalności. Natomiast, jeżeli już młodociany był zatrudniany oficjalnie, to najczęściej na podstawie umowy zlecenie lub o dzieło.

Chcą zarobić na swoje wydatki

Młodzież najczęściej znajduje zatrudnienie w takich branżach jak gastronomia, handel, turystyka czy rolnictwo - zwłaszcza przy zbiorach owoców. Dane WEI pokazują, że zdecydowana większość, bo aż 81 proc. badanych, jako główną motywację podejmowania pracy wskazało chęć dorobienia na własne potrzeby. Tylko 12 proc. tłumaczyło to trudną sytuacją finansową.

Coraz więcej młodych osób postrzega pracę nie tylko jako źródło dochodu, ale jest to dla nich także szansa na zdobycie pierwszych doświadczeń zawodowych.

– Swoją pierwszą pracę podjęłam w cukierni mojego wujka, gdy miałam 15 lat. Nie było to jednak formalne zatrudnienie – mówi Bankier.pl Antonina z Wrocławia. – Do moich obowiązków należała sprzedaż ciast, pączków, drożdżówek i lodów. Dzięki temu po miesiącu pracy mogłam sobie kupić wymarzony telefon i zostało mi jeszcze trochę na mniejsze wydatki. Jednak najważniejsza była dla mnie wtedy satysfakcja, że sama na niego zarobiłam i nie musiałam prosić o pieniądze rodziców. Doświadczenie to przydało mi się również później, gdy szukałam swojej pierwszej pracy na etacie.

Kiedy nastolatek może pracować?

W Polsce osoba niepełnoletnia może legalnie podjąć pracę już w wieku 13 lat. Konieczna jest tu wówczas zgoda rodziców oraz zezwolenie właściwego inspektora pracy. Dotyczy to jednak wyłącznie lekkich zajęć zarobkowych w branżach:

• artystycznej
• kulturalnej
• sportowej
• reklamowej

Inne przepisy dotyczą osób młodocianych, czyli tych, które ukończyły 15 lat, a nie są jeszcze pełnoletnie. To właśnie od tego wieku mogą one podpisać umowę o pracę. Dolną granicę wieku obniżono we wrześniu 2018 r. Wcześniej konieczne było ukończenie 16 roku życia.

Niepełnoletni nastolatkowie powyżej 15 roku życia mogą zostać zatrudnieni tylko wówczas, gdy:

• ukończyli szkołę podstawową
• posiadają świadectwo lekarskie potwierdzające, że wykonywanie określonych obowiązków nie zagraża ich zdrowiu
• zatrudnienie odbywa się w celu przygotowania zawodowego

Nieletni podlegają również rygorystycznym regulacjom dotyczącym czasu pracy. Osoby poniżej 16. roku życia mogą pracować maksymalnie 6 godzin dziennie, natomiast powyżej 16 lat - do 8 godzin dziennie. Zabronione jest też wykonywanie obowiązków związanych z zatrudnieniem w godzinach nocnych, przy pracach niebezpiecznych lub przekraczających możliwości psychofizyczne młodego człowieka.

Konieczne zapewnienie bezpieczeństwa

Eksperci ostrzegają jednak przed ryzykiem wynikającym z nieformalnego zatrudnienia. Młodociani pracujący „na czarno” nie są objęci ochroną prawną – nie przysługuje im np. ubezpieczenie zdrowotne czy ochrona przed wypadkami przy pracy.

– Wprowadzanie młodych ludzi w świat pracy w wieku kilkunastu lat może przynieść wiele korzyści, ale musi odbywać się w sposób odpowiedzialny. Chodzi o zapewnienie im bezpiecznych warunków i egzekwowanie tych przepisów w praktyce. Legalne zatrudnienie chroni nastolatków przed wyzyskiem i nieuczciwością – mówi Krzysztof Inglot, ekspert rynku pracy, założyciel Personnel Service.

Zdaniem specjalistów, nadmierna biurokracja i konieczność spełnienia wielu warunków związanych z zatrudnianiem młodocianych mogą zniechęcać pracodawców do legalnych form zatrudnienia, przez co młodzież często trafia do szarej strefy. Tymczasem z punktu widzenia fiskalnego legalna praca młodych i tak nie wiąże się z dużymi kosztami, gdyż nie są oni objęci obowiązkiem opłacania podatków i składek.

Źródło: